جوهر لیمو چیست و چه کاربردی دارد

جوهر لیمو یا همان پودر اسید سیتریک یک ترکیب طبیعی مهم است که از اواخر قرن 18 میلادی شناخته شده است. این ترکیب در ابتدا توسط شیمیدان پیشگام سوئدی-آلمانی کارل ویلهلم شیله کشف شد که در واقع آن را از آب لیمو در سال 1784 جدا کرد. جوهر لیمو از زمان کشف آن به بعد در سایر مرکبات همچون پرتقال، آناناس و یا حتی بافت های حیوانی نیز یافت شده است.

جوهر لیمو در واقع واژه ای ایرانیزه است که منظور آن عصاره لیمو است زیرا این ترکیب ابتدا در لیموترش کشف شده و دلیل اصلی ترش مزه گی لیمو ترش وجود همین اسید آلی طبیعی و ضعیف موجود در این میوه مرکباتی است. حال ممکن است فکر کنید با توجه به اینکه جوهرلیمو یک ماده مکشوفه طبیعی است پس مضراتی نخواهد داشت حال آنکه این ماده در تولید به روش صنعتی دارای تفاوت هایی با روش تولید طبیعی است که مصرف بیش از حد و کنترل نشده آن میتواند مضر و زیان بار باشد.

روش تولید جوهر لیمو

اسید سیتریک یا همان جوهر لیمو یک ماده شیمیایی صنعتی است که بیش از 2 میلیون تن در سال در سراسر جهان تولید می شود. امروزه منبع اصلی تولید آن از میوه ها نیست، بلکه از تخمیر قندهای خام (مانند ملاس و نشاسته ذرت) توسط کپک Aspergillus niger تولید میشود. جوهر لیمو صنعتی کاربردهای بی شماری دارد که اکثرا در مواد غذایی و دارویی خلاصه میشود. برخی از این کاربردها عبارتند از: عامل اسیدی کننده، تنظیم کننده PH، آنتی اکسیدان، عامل طعم دهنده، وهمچنین به عنوان نمک های فلزی در مکمل های غذایی.

بیوشیمی دانان با چرخه اسید سیتریک آشنا هستند که یک فرآیند لازمه زندگی در همه موجودات تنفسی است. به این چرخه، کربس (kerbs cycle) یا چرخه اسید تری کربوکسیلیک نیز گفته می شود، این فرآیند با پیروات مشتق از قند آغاز می شود که منجر به تولید آنزیمی با نام اًستیل کوآنزیم A (CoA) میشود که برای شروع چرخه تولید مناسب است. استات آزاد شده از استیل کوآ با اسید اگزالواستیک تولید شده در پایان چرخه قبلی واکنش داده و اسید سیتریک را تشکیل می دهد.

بسیاری از دانشمندان در کشف و ایجاد چرخه اسید سیتریک صنعتی کمک شایانی کردند که دو محقق کلیدی آلبرت زنت گیورگی در دانشگاه سگد ( Szeged مجارستان) و هانس آدولف کربس در دانشگاه شفیلد (بریتانیا) بودند. آنها به ترتیب در سالهای 1937 و 1953 جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی را دریافت کردند.

موارد استفاده از جوهر لیمو

 جوهر لیمو به دلیل ماهیت اسیدی و ترش مزه که دارد، عمدتا به منظور افزایش اسیدیته، طعم دهنده و نگهدارنده در مواد خوراکی ، به ویژه محصولاتی مانند نوشیدنی های گازدار، آبنبات ها، برخی آبمیوه ها و نوشیدنی های پودری و و برخی از محصولات لبنی پرطرفدار مانند پنیر استفاده می گردد. همچنین، خاصیت اسیدی آن به عنوان یک عامل ضد عفونی کننده در مواد دارویی نیز کاربرد دارد البته اصلی ترین  مورد استفاده از جوهرلیمو در صنایع غذایی است و از رایج ترین افزودنی های غذایی در جهان می باشد.

داروها به عنوان دومین منبع استفاده از جوهر لیمو در نظر گرفته می شوند زیرا این ترکیب می تواند به حفظ و نگهداری مواد فعال در داروها کمک کرده و همچنین به عنوان طعم دهنده در داروهایی که طعم تلخ دارند نیز استفاده می گردد. برای نمونه می توان به مکمل های معدنی مانند منیزیم و کلسیم اشاره کرد که حاوی جوهر لیمو هستند و این امر به افزیش جذب در آن ها کمک می کند. یکی دیگر از موارد استفاده از جوهر لیمو استفاده آن در مواد شوینده و بهداشتی است چرا که به دلیل خاصیت اسیدیته ای که این ترکیب دارد ضد عفونی کننده و تمیزکننده خوبی نیز خواهد بود.

از دیگر فواید و کاربردهای جوهر لیمو میتوان به آن اشاره کرد که این اسید آلی منجر به جذب مواد مغذی در بدن انسان میشود زیرا با توجه به شکل خاص مولکولی که دارد بسیاری از مواد معدنی و مفید را جذب کرده و در نهایت باعث جذب این املاح مفید توسط بدن میشود. برای مثال کلسیم سیترات که از مشتقات همین اسید سیتریک میباشد برای جذب در بدن بهتر از کلسیم کربنات عمل میکند و عوارضی مانند نفخ و یا یبوست و … را ندارد.