مقدمه

آهن یک ماده معدنی ضروری برای بدن است. این ماده توسط بدن تولید نمی شود بلکه میزان مورد نیاز از آن، توسط مواد غذایی که می خوریم به بدن می رسد.
یکی از نقش های مهم آهن در بدن این است که تا حدی هموگلوبین، که نوعی پروتئین موجود در سلول های قرمز خون بوده و اکسیژن را در بدن جا به جا می کند، تولید می کند. پس با توجه به این موضوع سطح پایین آهن در خون می تواند برای بدن مضر باشد.

علت ایجاد سطح پایین آهن در خون

بدن نه تنها از آهن به طور مداوم استفاده می کند بلکه مقداری از آهن را نیز ذخیره می کند. با این حال، اگر از این ماده به اندازه کافی استفاده نشود و یا اگر بدن خونریزی داشته باشد، مقدار ذخایر موجود آهن می تواند به سرعت کاهش یابد.
در این میان گاهی بدن افراد قادر نیست آهن موجود در غذا را جذب کند بنابراین سطح آهن خون در این افراد نیز پایین است. علاوه بر این، در دوران بارداری نیز به دلیل افزایش تقاضای جنین در حال رشد، ممکن است بدن مادر سطح پایین آهن در خون را تجربه کند.
سطح پایین آهن در خون منجر به کم خونی فقر آهن می شود. این بیماری است که در آن هموگلوبین خون کمتر از حالت طبیعی است. کم خونی فقر آهن رایج ترین نوع کم خونی است، به خصوص در زنانی که خونریزی شدید قاعدگی دارند و یا باردار هستند.
البته این به آن معنی نیست که کم خونی فقر آهن مختص زنان است، بلکه ممکن است در هر فردی ایجاد شود. به عنوان مثال در مردانی که مبتلا به خونریزی های طولانی مدت اندام های داخلی مثل خونریزی معده هستند، کم خونی فقر آهن ممکن است رخ دهد.
سطح پایین آهن در خون که منجر به کم خونی می شود ممکن است میزبانی از علائم و نشانه های مختلف باشد. بعضی از آنها بیشتر آشکار هستند و برخی کمتر. با این حال، هیچ نشانه مشخصه ی برای کم خونی فقر آهن وجود ندارد.
این به این معنی است که علائم و نشانه های کم خونی فقر آهن، ممکن است با نشانه های دیگر بیماری ها یکسان باشد. بارز ترین نشانه کم خونی فقر آهن خستگی و ناتوانی بیش از حد است که با خواب ناکافی و استرس های روانی رخ می دهد.
بنابراین تنها راه برای دانستن سطح پایین آهن در خون انجام آزمایش است. 

شناسایی کم‌خونی یا کمبود آهن در بدن از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا این وضعیت ممکن است بر سلامت عمومی فرد تاثیر گذار باشد. در زیر به راه‌های شناسایی کم‌خونی اشاره می‌شود:

تست هموگلوبین

یکی از اصلی‌ترین روش‌ها برای شناسایی کم‌خونی، انجام تست هموگلوبین است. این تست با برداشتن نمونه خون از فرد انجام می‌شود و سطح هموگلوبین در خون اندازه‌گیری می‌شود. مقادیر پایین‌تر از حد معمول نشان‌دهنده کم‌خونی می‌باشد.

تست هماتوکریت

این تست نیز همانند تست هموگلوبین، اطلاعاتی در مورد حجم خون قرمز فرد ارائه می‌دهد. اندازه‌گیری نسبت هماتوکریت به حجم کل خون می‌تواند نشانگر کم‌خونی باشد.

اندازه‌گیری سرم آهن

سطح آهن در نمونه خون سرمی اندازه‌گیری می‌شود. کاهش سرم آهن ممکن است نشان‌دهنده کم‌خونی باشد.

علائم سطح پایین آهن در خون
اگر سطح آهن برای دوره های طولانی مدت کم باشد، در نهایت از تشکیل سلول های قرمز خون جلوگیری شده و منجر به کم خونی می شود.
در این شرایط ظرفیت حمل اکسیژن خون کمتر از حد طبیعی شده و یا بدن سلول های قرمز خون کمتری تولید می کند. به احتمال زیاد این موضوع نتیجه مصرف و یا جذب کم آهن و یا از دست دادن خون است. 

علائم و نشانه سطح پایین آهن در خون به شرح زیر است

خستگی

بدن نیاز به یک منبع ثابت از اکسیژن برای فعالیت های متابولیک و تولید انرژی دارد. بدون اکسیژن کافی، خستگی یک علامت شایع است. در موارد خفیف سطح پایین آهن در خون ، خستگی تنها پس از فعالیت فیزیکی ایجاد می شود. در موارد شدیدتر، خستگی مداوم است و حتی با استراحت کافی، از بین نمی رود.

رنگ پریدگی و پوست مایل به آبی

رنگ پریدگی پوست نشانه ای از سطح پایین آهن در خون است. رنگ پوست نه تنها به دلیل ملانین (رنگدانه طبیعی پوست است که قهوه ای می باشد)، بلکه ناشی از جریان خون در رگ های خونی پوست است. با توجه به تغییرات بدن در زمان کم خونی فقر آهن، جریان خون به پوست کاهش می یابد.
این باعث می شود غشاهای مخاطی خاص مانند پوشش پلک داخلی، رنگ پریده شود. در موارد شدید ممکن است یک اثر خفیفی از رنگ مایل به آبی در پوست وجود داشته باشد، به خصوص هنگامی که در معرض سرما قرار گرفته باشیم. این عارضه به احتمال زیاد در انگشتان دست و پا دیده می شود.

تنگی نفس

تنگی نفس یکی دیگر از علائم شایع سطح پایین آهن در خون است. روش بدن برای مبارزه با کمبود اکسیژن، کشیدن نفسهای عمیق است. در موارد خفیف این عارضه تنها با فعالیت بدنی ایجاد می شود اما در موارد شدید، تنگی نفس حتی در مواقع استراحت نیز ثابت است.

ضربان سریع قلب

از آنجا که بدن سعی می کند سطح پایین اکسیژن خون را جبران کند، قلب سریع تر می زند و سریع تر خون را پمپاژ می کند. اگرچه سطح پایین آهن در خون باعث می شود ظرفیت حمل اکسیژن خون کاهش یابد اما با این روش، سلول ها می توانند اکسیژن بیشتری عرضه کنند. با وجود ضربان قلب سریع، فشار خون ممکن است کم باشد.

سرگیجه و سبکی سر

سرگیجه و سبکی سر علائم کم خونی فقر آهن است. این عارضه به احتمال زیاد با فعالیت بدنی و زمانی که تقاضا بدن برای اکسیژن افزایش می یابد، رخ می دهد.
سرگیجه و سبکی سر ممکن است نشانه ای از این باشد که به مغز اکسیژن کافی نمی رسد. از آنجا که مغز به اکسیژن بسیار حساس است، حتی یک نارسایی خفیف نیز ممکن است به نشانه هایی مانند سرگیجه و سردرد منجر شود.

هوس های فانتزی

یکی دیگر از نشانه های غیر معمول سطح پایین آهن در خون ولع مصرف مواد غیر خوراکی مانند شن، ماسه و رنگ است. این عارضه را به نام پیکا می شناسند. به نظر می رسد میل شدید به این مواد غیر خوراکی خاص، به کمبود آهن و دیگر مواد معدنی مرتبط است. پیکا به احتمال زیاد زمانی رخ می دهد که کم خونی فقر آهن شدید و طولانی مدت است.

دیگر علائم سطح پایین آهن در خون

بسته به شدت و مدت زمان کم خونی فقر آهن، یک فرد ممکن است یک یا بیشتر از این علائم و نشانه را تجربه کند:
ناخن های شکننده
سردرد
درد دهان
درد قفسه سینه
کاهش اشتها

نتیجه

شناخت این نشانه‌ها و تشخیص سریع کمبود آهن از اهمیت بسیاری برخوردار است. تشخیص دقیق نیاز به انجام تست‌های مربوطه توسط پزشک دارد تا درمان مناسب و موثر برای بهبود وضعیت آهن در بدن افراد مورد نظر انجام شود. همچنین، تغذیه سالم و متنوع، مصرف مناسب مکمل‌های آهن، و مشاوره پزشکی می‌توانند بهبود و پیشگیری از کمبود آهن در جامعه کمک کنند.