پارابن­ها از پركاربردترين دسته­­هاي مواد نگهدارنده هستند. نگهدارنده ها یا پرزرواتيوها (Preservatives) به موادي اطلاق مي­شود كه جهت محافظت از آلودگی میکروبی يك محصول غذایی یا دارویی در دوره نگهداری محصول و در هنگام مصرف، در فرمولاسیون آن محصول استفاده مي­گردد. نظر به اهميت و كاربرد وسيع پارابن ها به این منظور، در ادامه توضيحاتي در مورد کاربرد و ویژگی های آنها در محصولات بهداشتی و آرایشی موضعی آمده است.

پارابن­ها نخستین بار در حدود 85 سال پیش معرفي شدند و به سرعت به یکی از پرمصرف ترین نگه دارنده­ها تبديل شدند. واژه پارابن (Paraben) مخفف پارا هيدروكسي بنزوئيك اسيد (paraHydroxybenzoic Acid) است. از نگاه شیمیایی، پارابن­ها خانواده اي از استرهاي آلكيل پاراهيدروكسي بنزوئيك اسيد هستند. 4 استر مهم و پركاربرد شامل متيل پارابن­، اتيل پارابن، پروپيل پارابن، و بنزيل پارابن مي باشند. بوتيل پارابن و ايزوبوتيل پارابن نيز در اين دسته قرار مي­گيرند كه كمتر مورد استفاده قرار می گیرند. 

انتخاب نوع پارابن در يك محصول بستگي به عوامل مختلفی دارد. جايگزيني گروه­هاي شيميايي مختلف سبب تغيير در حلاليت و تغییر در طيف اثر ميكروبي پارابن­ها می شود. بطوري كه هرچه طول زنجيره آلكيل افزايش پيدا مي­كند، حلاليت ماده در آب كاهش و حلالیت در روغن­ها و حلال­هاي آلي افزايش مي­يابد. معمولا متيل پارابن در محصولات با پايه روغن در آب (O/W) و پروپيل پارابن در محصولات با پايه آب در روغن (W/O) بكار مي­روند. هرچه حلاليت در فاز چربي افزايش يابد، عبور آن از بافت اپيدرم پوست زيادتر مي­شود. بنابراين نفوذ پوستي پارابن­هاي با طول زنجيره بلندتر به پوست بيشتر است. علاوه بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی، این استرها طیف اثرات ضد میکروبی متفاوتی هم دارند.

از نظر اثرات ضد میکروبی، پارابن­ها طيف اثر وسيعي عليه انواع باكتري­ها و قارچ­هاي پاتوژن دارند. طيف اثر ضد ميكروبي اين مواد با افزايش طول زنجيره آلكيل افزايش مي­يابد. معمولاً براي رسيدن به اثر محافظتی بیشتر و طیف اثر وسیع تر از ترکیب چند نوع پارابن­ مانند متیل و اتیل در فرمولاسیون استفاده می شود. به طور كلي پارابن­ها روي قارچ­ها مؤثرتر بوده و در بين باكتري­ها اثرات ضد ميكروبي بيشتري روي باكتري­هاي گرم مثبت دارند. برخی ميكروارگانيسم­هاي گرم منفي با توليد آنزيم­هاي خاص، پارابن­ها را تخريب مي­كنند و نسبت به آن­ها مقاوم شده­اند. به خاطر اثر کم این دسته از نگهدارنده ها روی سودوموناس، پارابن ها را با مواد باكتريوسيد ديگر مثل ايزوتيازوليدون­ها و فنوكسي اتانول همراه مي­كنند.

پارابن­ها در انواع محصولات آرايشي و بهداشتي مثل شامپوها، مرطوب كننده­ها، ژل­هاي شستشو، خميردندان­ها، محصولات زيبايي و همچنين در انواع محصولات دارويي موضعي و تزريقي و انواع غذاها به كار مي­روند به طوري كه در گفته مي­شود پارابن­ها در بيش از 90 درصد محصولات آرايشي و بهداشتي وجود دارند. در مطالعه­اي كه در ايالات متحده آمريكا صورت گرفته ميزان تماس هر فرد با پارابن­ها در هر روز 76 ميلي گرم است كه 50 ميلي گرم آن مربوط به محصولات آرايشي-بهداشتي، 25 ميلي گرم داروها و 1 ميلي گرم مربوط به مواد غذايي است.

در گذشته تصور بر اين بود كه پارابن­هايي كه از پوست عبور كرده و جذب خون و مايعات ميان بافتي مي­شود؛ نهايتاً توسط كربوكسي استرازهاي كبدي متابوليزه و از طريق ادرار دفع مي­شود . اما مطالعات جديد نشان دادند كه بخشي از پارابن جذب شده در بافت­هاي بدن بدون هيدروليز توسط استرازهاي بافتي باقي مي­مانند. ميزان نفوذ پوستي و در نتيجه فراهمي زيستي پارابن در بدن بستگي به نوع پارابن (طول زنجيره آلكيل بيشتر، جذب بالاتر)، پايه محصول (درصد فاز چرب به فاز آبي) و سورفكتانت بكار برده شده در آن دارد. در كاربرد موضعي بخشي از پارابن­ها كه وارد بافت پوست و زير پوست مي­شوند، توسط 4 كربوكسي استراز اين بافت­ها به پاراهيدروكسي بنزوئيك اسيد و آلكيل مربوطه متابولیزه مي شوند. كربوكسي استرازهاي بافت­هاي زيرين پوست روي پارابن با زنجيره كوتاه تر موثرتر هستند؛ درحالي كه پارابن با زنجيره طويل­تر توسط كربوكسي استرازهاي كراتينوسيت­ها تجزيه مي­شوند.

در سال 1925 دو موسسه US Environmental Agency و European Union cosmetic regulation مجوز كاربرد پاربن­ها را در غلظت 8/0 درصد در محصولات آرايشي و بهداشتي صادر كردند. اما در مطالعات اخير شواهدي دال بر ارتباط پارابن­ها با سرطان پستان يافت شده كه كاربرد وسيع اين مواد را مورد بحث قرار داده است. در مطالعه اي كه در سال 2004 انجام گرفت، پارابن­ها در مقدار كم در تومورهاي سرطان پستان يافت شده­اند. با توجه به اينكه اين مواد ساختارهاي شبه استرو‍ژني دارند، بروز اين عارضه را محتمل مي­كند. از طرفي گزارش های متعددي از واكنش­هاي حساسيتي فوري نوع 1 مثل كهير و واكنش­هاي حساسيتي تاخيري نوع 4 مثل درماتيت تماسي با كاربرد فرآورده حاوي پارابن روي پوست­هاي بسيار حساس و آسيب ديده منتشر شده است.

از اين رو محصولات جديدي با نام محصولات بدون نگهدارنده (Preservative free) وارد بازار شده­اند كه عاري از هرگونه مواد نگهدارنده هستند. در تهيه اين محصولات از روش­هايي استفاده مي­گردد كه كمترين آلودگي ميكروبي را ايجاد كنند و يا اين كه داخل محصول موادي به طور طبيعي وجود دارند كه سبب پايداري و حفظ آن در برابر آلودگي­ها مي­گردد (Self-preserving) تا جايي كه برخي از شركت­هاي بزرگ توليد كننده فرآورده­هاي آرايشي و بهداشتي، دسته ای از محصولات را با مارك Preservative free يا Paraben free به مشتريان خود عرضه مي­كنند.

 با توجه به گراني نسبي اين محصولات و محدوديت در توليد برخي فرآورده­ها به شكل preservative free  اين محصولات در كشور ما جايگاه اصلي خود را پيدا نكرده­اند. حداقل كاري كه مي­توان در این زمینه انجام داد، استفاده از نگه­دارنده­ها به صورت محدود و در كمترين مقدار لازم است. يكي از راه­هاي محدود كردن اين مواد، استفاده از فرآورده­هاي دارویی و بهداشتی و آرایشی تركيبي است. چون اين فرآورده­ها  به طور اختصاصي براي هر فرد در داروخانه­ها ساخته مي­شود و طول مدت مصرف آن كوتاه است، معمولا نياز به استفاده از نگهدارنده­ها در آن نيست. بویژه در فرآورده­هایی كه براي كودكان ساخته مي­شود، اين عدم استفاده از افزودني­هاي متداول اهميت بيشتري پیدا می کند.